Paul Klee: Renklerin Şarkısını Duyan Adam
Paul Klee…
Dünyanın suskunluğunu çizgilerle bozan, renklerin fısıltısını tuvale döken, notaları resimlere dönüştüren o eşsiz sanatçı.
Bir ressam mıydı yalnızca?
Belki bir ozandı; paleti kalemi, fırçası dizesiydi.
Belki de bir müzisyendi; notalarını kırmızıdan, maviden, sarıdan örmüş; tuvali saz etmişti kendine
Çocuklukta Başlayan Şarkı
18 Aralık 1879’da, kışa düşen bir damla güneş gibi dünyaya geldiğinde, Bern yakınlarında ince bir kar yağarken, bir evde keman tınıları yankılanıyordu.
Annesi şarkıcıydı, babası müzik öğretmeni. Klee’nin kulaklarına daha bebekken usul usul akan melodiler, yüreğinde bir yuva kurdu.
Müziği önce duymayı, sonra ona dokunmayı öğrendi.
Kemanıyla kuşları, yağmuru, uzak diyarları çağıran çocuk, bir gün ellerine kalemi, fırçayı aldığında, sanki kemanın tellerinden kopup gelen o ince hüzün çizgilere, renklere dönüştü.
Çizginin Peşinde Bir Hayalperest
Gençliğinde Münih’e gidip sanat akademisinin kapısını çaldığında, elinde hâlâ çocukluğundan kalma masallar vardı.
Onun çizgileri ince ince dans eder, bazen utangaç bir kız çocuğu gibi köşede durur, bazen delişmen bir at gibi tuvalin ortasında şaha kalkardı.
O çizgilere uzun uzun bakar, içlerinden geçen yolları dinlerdi.
Ve şöyle derdi sonra:
> “Çizgi beni sahiplenmişti; renk henüz benim olmamıştı.”
Klee önce çizgiyle dost oldu.
Küçük gravürler yaptı, kara kalem denemeler çizdi; gölgeler, hayaller, maskeler döküldü sayfalarına.
Renk ise ona hala uzak bir sevgili gibiydi; nazlı, ulaşılmaz…
Tunus’ta Açan Renk
Sonra bir gün —1914 baharında— Tunus’a gitti.
O coğrafyada güneş başka doğuyor, renk başka soluk alıyordu.
Kuzey’in solgun ışığına alışmış gözleri, orada sarının kavruk gülüşüne, kırmızının ateşli kahkahasına, mavinin serin fısıltısına tutuldu.
O geziden günlüğüne bir cümle düştü:
> “Renk ve ben biriz artık. Ben ressamım.”
O günden sonra renk onun en sadık yoldaşı, en içli sırdaşı oldu.
Boyalarını kat kat sürerken, zamanın derinliğini kurar; renkleri inceltirken ışığın nefesini duyardı.
Bauhaus’ta Düş Kurmak
Klee’nin yolu daha sonra Bauhaus’a düştü.
Weimar’da, Dessau’da duvarlar onun dersleriyle soluk aldı.
Kandinsky’yle, Feininger’le, Schlemmer’le yan yana yürüdü.
Sanatın yalnız güzel bir gösteri değil, evrenin sırlarını çözmeye çalışan bir araştırma olduğunu söyledi.
Bir noktanın nasıl çizgiye dönüştüğünü, çizginin nasıl bir düzleme yayıldığını, rengin nasıl titreştiğini anlatırken; öğrencilerine aslında evrenin nefes almasını, yaşamın kalbini öğretiyordu.
Çoğu zaman kara tahtaya küçük küçük şekiller çiziyor, o minik dairelerin, yamuk çizgilerin, renk lekelerinin ardında evrenin matematiğini gösteriyordu.
Çocuk Resmi Gibi, Yıldız Tozu Gibi
Klee’nin tablolarına baktığında bazen bir çocuğun içtenliğiyle çizilmiş gibi gelir sana:
Basit bir ev, iki penceresi var, kırmızı bir çatısı…
Yanında garip bir kuş belki, gökyüzünde dönen dolunay, ya da tek başına yürüyen minik bir adam.
Ama bu saflığın ardında gizli bir evren yatar.
Çünkü Klee, doğayı olduğu gibi kopyalamayı küçümserdi.
O derdi ki:
> “Sanat görüneni yansıtmaz; görünür kılar.”
Belki işte bu yüzden onun resimlerine bakarken kendini bir masalın içindeymiş gibi hissedersin.
Klee’nin çizgileri seni elinden tutar, çocukluğuna götürür; orada senin unuttuğun yıldız tozlarını avuçlarına koyar.
Mizahın İnce Dokunuşu
Klee’nin sanatında ince bir alay, yumuşak bir gülümseyiş de vardır.
Tablolarının isimlerine bak:
“Kibirli Bir Melek”,
“Kendini Beğenmiş Balık”,
“Kararsız Bir Ay.”
Klee dünyayı ciddiye almaz görünür.
Çünkü bilir ki, yaşam çoğu zaman tuhaf bir maskaralıktır; aşk, ölüm, hüzün bile biraz oyun gibidir.
O yüzden resimlerinde yüzleri abartır, figürleri eğip büker; ciddiyetin kabuğunu kırar.
Hastalığın Gölgesi, Fırçanın Işığı
1933 geldiğinde Nazi Almanyası karanlık bir gölge gibi Avrupa’nın üstüne çöktü.
Klee de “yoz sanatçı” damgası yedi. Bauhaus kapandı, eserleri yasaklandı.
Yurduna, İsviçre’ye geri döndü.
Ama kader onunla yetinmedi; birkaç yıl sonra skleroderma yakasına yapıştı.
Parmakları şişti, hareket etmekte zorlandı.
Yine de üretmekten vazgeçmedi.
Hastalığı ilerledikçe, sanki zamanın daraldığını bilirmiş gibi daha çok resim yaptı, daha hızlı…
Son fırça darbelerinde ölümle yaşam, geceyle gündüz, renklerle boşluk iç içe geçti.
Sonsuzluğa Karışan Bir Şiir
Klee 1940’ta, 60 yaşında hayata veda etti.
Arkasında binlerce tablo, binlerce çizim, binlerce hayal bıraktı.
Ama aslında geride bir şiir bıraktı:
Renklerle yazılmış, çizgilerle bestelenmiş, binlerce satırlık bir şiir.
Bern’de, Zentrum Paul Klee’de onun eserleri hâlâ ziyaretçilerin önünde usul usul soluk alır.
New York’ta, Paris’te, Londra’da tablolarına bakanların içi titrer.
Çünkü Klee’nin dünyasında bir çocukluk sevinci, bir yıldız hüzünü, bir masal tuhaflığı hep vardır.
“Görünmeyeni Görünür Kılmak”
Belki de Klee’yi anlatan en doğru cümle, yine ona ait:
> “Sanat, görünmeyeni görünür kılmak içindir.”
O; doğada gizli kalan müziği renklerle duyurmak, çizgilerin masalını kulaklarımıza fısıldamak için yaşamıştı.
Ve şimdi, onun tablolarına baktığımızda birden kendi içimizin derinliğine ineriz:
Orada belki çocukluğumuzdan kalma unutulmuş bir kuş ötüşü buluruz, belki sakladığımız bir gözyaşı.
Klee’nin sanatı, bize sessizce şunu söyler:
Hayat karmaşık, ama bir o kadar da büyülü…
Tıpkı bir Klee tablosu gibi.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder